Refluks i objawy, jakie powoduje sprawiają, że często zgłaszamy się z nim do lekarza. Zalecenia żywieniowe w refluksie mocno różnią się od tych zalecanych w przypadku insulinooporności, czy innych zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Jak zmienić sposób odżywiania, by nie podrażniać żołądka, ale też nie doświadczać gwałtownych skoków cukru we krwi?
Czym jest refluks?
Choroba refluksowa przełyku (GERD) to stan, w którym treść pokarmowa wymieszana z enzymami pokarmowymi i kwasem solnym cofa się do przełyku. Kwaśny odczyn powoduje podrażnienia i dolegliwości, takie jak zgaga, czy uczucie cofania się treści pokarmowej. Mogą temu towarzyszyć uszkodzenia błony śluzowej żołądka, tak zwane nadżerki. Objawy nasilają się w pozycji leżącej, lub przy pochylaniu się, szczególnie po dużym i tłustym posiłku.
GERD jest chorobą przewlekłą, która charakteryzuje się okresami nasilenia i remisji. Co ciekawe, cofanie się kwaśnej treści do przełyku jest zjawiskiem fizjologicznym. Chorobę refluksową diagnozuje się dopiero w momencie, gdy wspomniana sytuacja powoduje występowanie nieprzyjemnych objawów.
W diagnostyce refluksu nie wykorzystuje się badań laboratoryjnych, a szczegółowy wywiad z pacjentem, który zgłasza się z objawami. W przypadku występowania razem z refluksem innych objawów, takich jak: gwałtowne chudnięcie, anemia, krwawienia z przewodu pokarmowego, wymioty oraz wysoka gorączka trzeba pogłębić diagnostykę, być może z wykonaniem gastroskopii przewodu pokarmowego.
Skąd bierze się refluks?
O refluksie mówimy, gdy zjedzona treść pokarmowa cofa się do przełyku. W warunkach fizjologicznych mięsień położony pomiędzy przełykiem a żołądkiem (dolny zwieracz przełyku) rozkurcza się przy połykaniu, co pozwala na przejście pokarmu do żołądka. Następnie szybko się kurczy, zapobiegając cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. Gdy dolny zwieracz przełyku kurczy się nieprawidłowo lub jest niewydolny, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wracać do przełyku. GERD jest chorobą wieloczynnikową. Występuje w równym stopniu u kobiet oraz u mężczyzn. Czynnikami predysponującymi do występowania refluksu są:
- nieprawidłowa czynność dolnego zwieracza przełyku
- zaburzenia opróżniania żołądka
- zaburzenia motoryki i nadwrażliwość przełyku
- przepuklina rozworu przełykowego
- otyłość
- ciąża
Dodatkowo na wystąpienie refluksu bardziej narażone są osoby chorujące na:
- cukrzycę
- inne zaburzenia hormonalne
- a także osoby nadużywające alkoholu, stosujące niektóre leki oraz kobiety przyjmujące antykoncepcję hormonalną.
Otyłość i nabieranie masy ciała sprzyja występowaniu objawów. Choroba ta nie dotyczy jedynie osób otyłych, ale także szczupłych, które nabierają masy ciała. Badania naukowe pokazują również związek pomiędzy brakiem aktywności fizycznej i stosowaniem używek, a zwiększeniem nasilenia objawów refluksu.
Objawy refluksu
Objawami, które powinny nas zaniepokoić są:
- zgaga
- uczucie cofania się treści pokarmowej
- odbijanie
- ból za mostkiem
- ból górnej części żołądka
Zgagę i towarzyszący jej ból za mostkiem opisuje się go jako uczucie palenia, które może promieniować do gardła, lub szyi. Warto zaznaczyć, że objawy mogą nasilać się w pozycji leżącej, w pochyleniu, lub po posiłku, szczególnie dużym i tłustym.
Objawami, które wymagają niezwłocznej diagnostyki są:
- zaburzenia połykania
- ból przy połykaniu
- niezamierzona utrata masy ciała
- mocny ból brzucha w nocy (budzący ze snu)
- utrzymujące się wymioty
- krwawienia z przełyku
- wysoka gorączka
Poza tymi objawami wyróżniono także pozaprzełykowe objawy GERD, do których należą refluksowy zespół kaszlowy, refluksowe zapalenie krtani, refluksowy zespół astmatyczny i refluksowy zespół nadżerek zębowych. Należy jednak zaznaczyć, że objawy te jednoznacznie wiążemy z refluksem jedynie wtedy, gdy towarzyszą objawom przełykowym.
Powikłania refluksu
Nieleczony GERD może prowadzić do szeregu powikłań, dlatego z nieprzyjemnymi objawami warto niezwłocznie udać się do lekarza.
Najczęstszym powikłaniem jest nadżerkowe zapalenie przełyku, które powstaje wskutek cofania kwaśnej treści pokarmowej. Nadżerki diagnozuje się w badaniu gastroskopowym. Dotyczy 15 – 30% pacjentów chorujących na refluksową chorobę przełyku.
Ciężkim powikłaniem GERD, które występuje u mniej niż 5% pacjentów jest zwężenie przełyku i owrzodzenie. Owrzodzenia przełyku należą do głębszych uszkodzeń błony śluzowej niż nadżerki, ponieważ obejmują błonę podśluzową.
Kolejnym powikłaniem choroby refluksowej są zwężenia trawienne przełyku, zlokalizowane najczęściej w dolnej części przełyku i przyjmujące postać krótkich zwężeń, nieprzekraczających 1 cm. Zazwyczaj chorzy ze zwężeniem częściej doświadczają zarzucania treści refluksowej oraz istotnego zaburzenia perystaltyki, którym towarzyszy przedłużony czas oczyszczania przełyku z kwasu. Dominującym objawem zwężeń jest problem z przełykaniem pokarmów. Obecność takich zwężeń może wymagać także leczenia endoskopowego, czyli rozszerzenia zwężeń przełyku za pomocą balonu lub rozszerzadeł mechanicznych.
Długotrwała ekspozycja na kwaśną treść pokarmową może prowadzić do rozwoju przełyku Barretta. Nieprawidłowość ta polega na metaplazji jelitowej w obrębie dolnego odcinka przełyku, czyli zastąpieniu naturalnie występującego w tym miejscu nabłonka wielowarstwowego płaskiego przez nabłonek jelit jednowarstwowy walcowaty. Zmiana ta jest niepokojąca głównie ze względu na fakt, że może poprzedzać rozwój zmian nowotworowych.
Jak leczyć refluks?
Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że zmiany stylu życia i odżywiania powinny zostać z nami na zawsze. Okresowo, w momentach zaostrzenia choroby wspomóc można się farmakologią.
Lekami, które stosowane są w zaostrzeniu GERD są inhibitory pompy protonowej (IPP), których działanie polega na ograniczeniu wytwarzania kwasu solnego przez komórki żołądka, co wspomaga w jego regeneracji.
Jednak długotrwałe stosowanie leków zobojętniających kwas żołądkowy niesie za sobą skutki uboczne:
- zmniejszenie przyswajalności żelaza, witaminy b12 oraz magnezu
- zaburzenia mikrobioty jelitowej
- ryzyko rozwoju SIBO
- ryzyko zakażenia Clostridium difficile
Dlatego leki stosowane powinny być w zaostrzeniu choroby, a w okresach remisji powinno stosować się dietę lekkostrawną oraz inne modyfikacje dot. stylu życia.
Jak zmiana stylu życia może pomóc w leczeniu refluksu?
Poza okresowym leczeniem farmakologicznym warto, a nawet trzeba zadbać o inne elementy:
- redukcja masy ciała u pacjentów z nadwagą i otyłością – pacjenci, którzy zredukowali swoje BMI o 5 punktów mogli zredukować dawkę IPP lub całkowicie ją odstawić
- uniesienie wezgłowia łóżka (zalecane 30 cm)
- unikanie spożywania posiłków na minimum 3h przed snem
- małe objętości posiłków, 5-6 razy dziennie
- regularne spożywanie posiłków
- zaprzestanie palenia i picia alkoholu
- nie wykonywać pracy w pozycji zgiętej
- nie wykonywać ćwiczeń w pozycji pochylonej lub na brzuchu
- unikanie stresu
- odpowiednia ilość snu, ok 7-8 h/dobę
- zrezygnowanie z gum do żucia
Dieta w chorobie refluksowej przełyku
Dieta jest najważniejszym czynnikiem w GERD, ponieważ może zarówno nasilać, jak i łagodzić objawy refluksu.
GERD, jak i inne choroby przewlekłe wymaga indywidualizacji nie tylko pod względem ilości posiłków, ale także produktów nasilających dolegliwości. Obfite posiłki w mniejszej ilości w ciągu dnia mogą nasilać bóle żołądka oraz zgagę przez ich wielkość. Z drugiej strony zbyt częste posiłki może obniżać napięcie mięśni przełyku, zwiększając ciśnienie i dodatkowo produkcję kwasu solnego, co wzmaga refluks.
Dieta w chorobie refluksowej powinna więc spełniać kilka zadań, w zależności od tolerancji pacjenta: nie obciążać mięśnia dolnego zwieracza przełyku, nie powodować jego nadmiernej relaksacji, nie opóźniać tempa opróżniania żołądka i nie podrażniać go. Rozwiązaniem jest tutaj dieta lekkostrawna, ale dostosowana indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę jego tolerancję na różne produkty,
Czego unikać w refluksie?
Pewne produkty mogą nasilać produkcję soku żołądkowego i tym samym zwiększać zgagę. Są to:
- owoce cytrusowe
- czekolada i kakao
- kawa i mocna herbata
- ostre produkty i przyprawy
- dania smażone, tłuste
- produkty marynowane, wędzone i konserwowe
- kwaśne napoje
- woda gazowana i napoje gazowane
- produkty wysokoprzetworzone: glutaminian sodu, kostki rosołowe, buliony w proszku, mieszanki przypraw ze wzmacniaczami smaku
- proszek do pieczenia, soda oczyszczona
- u niektórych pacjentów produkty pełnoziarniste mogą dodatkowo podrażniać żołądek, ale warto zwrócić tu uwagę na indywidualną tolerancję
Jak połączyć dietę w IO z dietą w refluksie?
Biorąc pod uwagę, że zalecenia dotyczące diety w chorobie refluksowej przełyku, a insulinooporności niemal całkowicie się wykluczają warto przyjrzeć się jakie są wspólne elementy, a następnie dobierać produkty dobrze tolerowane.
Mięso i jaja: jajka na twardo, jajecznica na parze, chude wędliny (nie wędzone), chude mięso drobiowe, ryby, chuda wołowina.
Produkty zbożowe: pieczywo mieszane, graham, ryż basmati, makaron z semoliny, kasze.
Warto obserwować swój organizm, czy te produkty powodują nasilenie objawów. Jeśli tak się zdarzy, okresowo można zamienić pieczywo na jasne, ale zmniejszyć jego ilość dla zachowania niższego ładunku glikemicznego.
Warzywa: ugotowane al dente, obrane. Pomidory i przetwory pomidorowe mogą nasilać zgagę. Uwaga na ciężkostrawne warzywa, szczególnie grzyby.
Owoce: wszystkie poza cytrusowymi, w miarę tolerancji
Orzechy i oleje: zależne od indywidualnej tolerancji, jedzone w niedużej ilości. Najlepszym wyborem tłuszczów płynnych będzie oliwa, a na zimno olej lniany lub z wiesiołka.
Nabiał: masło w niedużych ilościach, nabiał półtłusty – jeśli nie pogarsza objawów. Można spróbować też czasowo, w okresach zaostrzenia spróbować odtłuszczony.
Nasiona roślin strączkowych: indywidualna obserwacja, mogą nasilać objawy
Napoje: słaba herbata i kawa, kawa z mlekiem do posiłku, woda niegazowana.
Połączenie diety w insulinooporności i w refluksie to sprawa bardzo indywidualna, zależna od tolerancji danej osoby na produkty spożywcze. W dużej mierze polega na ciągłej obserwacji reakcji na przygotowane posiłki i na bieżąco modyfikowanie w razie potrzeby. Bardziej lekkostrawna dieta będzie wymagana w okresie zaostrzenia choroby, a w czasie remisji można bardziej zwrócić uwagę na to, by posiłki miały niższy ładunek glikemiczny.
